Systemy oznaczania stali

System znakowania stali został ujęty w normach PN-EN 10027-1 oraz PN-EN 10027-2. Pierwsza norma zawiera znaki stali i symbole główne, druga przedstawia system cyfrowy oznaczania stali. Norma PN-EN 10027-1 ustala zasady oznaczania stali za pomocą symboli literowych i cyfrowych. Symbole literowe i cyfrowe wskazują na główne cechy stali, takie jak: zastosowanie stali, własności mechaniczne lub fizyczne oraz skład chemiczny stali, co pozwala w sposób uproszczony klasyfikować gatunek stali. Aby uniknąć powtarzalności w znakowanie stali, konieczne jest uzupełnianie symboli stali znakami dodatkowymi, które pomocniczo charakteryzują cechy stali lub wyrobów hutniczych, np warunki obróbki cieplnej, przydatność do pracy w wysokich lub niskich temperaturach.

Według normy PN-EN 10027-1 dla każdej stali powinien być ustalony jeden jednoznaczny znak, który należy pisać bez spacji. Znaki stali można podzielić na dwie główne grupy:

• grupa 1 - znaki i symbole stali, które wskazują na zastosowanie oraz mechaniczne lub fizyczne własności stali.
• grupa 2 - znaki i symbole stali, które wskazują na skład chemiczny (wyodrębnia się 4 podgrupy znaków).

1. Znak stali oznaczanych wg ich zastosowania i własności mechanicznych lub fizycznych posiadają następujące symbole główne:

• S = stale konstrukcyjne (np. S235)
• P = stale pracujące pod ciśnieniem (np. P460)
• L = stale na rury przewodowe (np. L360)
• E = stale maszynowe (np. E295); za którymi umieszcza się liczbę będącą minimalną granicą plastyczności w MPa;
  Grupa 1 symboli dodatkowych:

  • J – udarność (praca łamania) stali w dżulach,
  • M – walcowane termomechanicznie,
  • N – normalizowane lub walcowane normalizująco,
  – ulepszane cieplnie,
  • T – na rury,
  • B – na butle gazowe,
  • S – na proste zbiorniki ciśnieniowe,
  • G – inne cechy (w razie potrzeby),

  dalej oznaczane jedną lub dwoma cyframi. Przykład: S275N, S420M, P460Q, P265B
  Symbole dodatkowe przewidziane tylko dla stali konstrukcyjnych (S). Przykład: S235JR, S275J0, S355J2G3
Grupa 2 symboli dodatkowych:
• C – do formowania na zimno,
• F – do kucia,
• H – do stosowania w wysokich temperaturach,
• L – do stosowania w niskich temperaturach,
• R –do stosowania w temperaturze pokojowej,
• X – do pracy w wysokiej i niskiej temperaturze,
• O – na platformy morskie,
• W – odpornych na korozję atmosferyczną,
• (Cu) – symbole chemiczne wymaganych dodatków z cyfrą oznaczającą 10x średnią zawartość pierwiastka
Przykład: S420NL, S355K2C, S960QL, P355SH
• B = stale do zbrojenia betonu, gdzie po symbolu literowym umieszcza się liczbę będącą charakterystyczną granicą plastyczności w N/mm²; (np. B500)
• Y = stale do betonu sprężonego, gdzie po symbolu literowym umieszcza się liczbę będącą wymaganą minimalną wytrzymałością na rozciąganie w N/mm2; (np. Y1770)
• R = stal na szyny lub w postaci szyn, gdzie po symbolu literowym umieszcza się liczbę będącą wymaganą minimalną wytrzymałością na rozciąganie w N/mm²; (np. R0900)
• H = wyroby płaskie walcowane na zimno ze stali o podwyższonej wytrzymałości przeznaczonych do kształtowania na zimno, gdzie po symbolu literowym umieszcza się liczbę będącą wymaganą minimalną granicą plastyczności w N/mm2, albo jeżeli jest wymagana tylko wytrzymałość na rozciąganie, wtedy literę T, za którą umieszcza się wymaganą minimalną wytrzymałość na rozciąganie w N/mm²; (np. H420)
• D = wyroby płaskie ze stali miękkich przeznaczonych do kształtowania na zimno (z wyjątkiem wymienionych w pozycji 5), gdzie po symbolu literowym umieszcza się jedną z następujących liter:
• C dla wyrobów płaskich walcowanych na zimno;
• D dla wyrobów płaskich walcowanych na gorąco przeznaczonych do kształtowania na zimno;
• X dla wyrobów bez charakterystyki walcowania (na zimno lub na gorąco); oraz dwa symbole cyfrowe lub literowe charakteryzujące stal, ustalone przez jednostkę ustalającą znak; (np. DC03)
• T = wyroby walcowni blachy ocynowanej (blacha i taśma opakowaniowa), za którą umieszcza się:
• dla wyrobów o jednokrotnie redukowanej grubości literę H, za którą umieszcza się liczbę będącą wymaganą nominalną twardością wg HR 30Tm;
• dla wyrobów o dwukrotnie redukowanej grubości liczbę będącą wymaganą nominalna granicą plastyczności w N/mm²; (np. TH52, T660)
• M = stale elektrotechniczne, za którą umieszcza się:
• liczbę będącą 100-krotną wymaganą maksymalną stratnością w W/kg, odniesioną do nominalnej grubości blachy lub taśmy, przy częstotliwości 50 Hz i indukcji magnetycznej:
• 1,5 Tesla dla blach i taśm niewyżarzonych końcowo i wyżarzonych końcowo o niezorientowanych i normalnie zorientowanych ziarnach;
• 1,7 Tesla dla blach i taśm o niskiej stratności lub wysokiej przenikalności magnetycznej i zorientowany ziarnie;
• liczbę będącą 100-krotną nominalną grubością wyrobu w mm;
• literę oznaczającą rodzaj blachy lub taśmy elektrotechnicznej, tj.
• A o niezorientowanym ziarnie;
• D ze stali niestopowych, niewyżarzonych końcowo;
• E ze stali stopowych, niewyżarzonych końcowo;
• N o normalnie zorientowanym ziarnie;
• S o zorientowanym ziarnie, obniżonej stratności;
• P o zorientowanym ziarnie, wysokiej przenikalności magnetycznej
(np. M430-50D)

Symbole literowe za literą M dotyczącą stali elektrotechnicznych stosowanych przy częstotliwości przemysłowej 50 Hz, dla innych zastosowań np. na przekaźniki lub do wysokich częstotliwości nie zostały dotychczas ustalone.

2. Znak stali ze względu na ich skład chemiczny dzielimy na cztery podgrupy:

• podgrupa 1 - stale niestopowe (bez stali automatowych) o średniej zawartości manganu < 1% - znak składa się z następujących symboli, umieszczonych kolejno po sobie:
1. litery C
2. liczby będącej 100-krotną średnią wymaganą zawartością procentową węgla. Jeżeli nie jest wymagana zawartość węgla w określonych granicach, wówczas komitet techniczny opracowujący normy na wyrób powinien określić reprezentatywną wielkość (np C35).
• podgrupa 2 - stale niestopowe o średniej zawartości manganu ≥ 1%. niestopowe stale automatowe i stale stopowe (bez stali szybkotnących) o zawartości każdego pierwiastka stopowego < 5% - znak składa się z:
1. liczby będącej 100-krotna wymaganą średnią zawartością węgla. Jeżeli nie jest wymagana zawartość węgla w określonych granicach, wówczas instytucje odpowiedzialne za odpowiednią normę na wyroby powinny określić reprezentatywną wielkość;
2. symboli pierwiastków chemicznych oznaczających składniki stopowe w stali. Symbole te porządkuje się w kolejności malejącej zawartości pierwiastków; jeżeli występują identyczne zawartości dwóch lub więcej pierwiastków, wówczas stosuje się porządek alfabetyczny;
3. liczb oznaczających zawartości poszczególnych pierwiastków stopowych w stali. Każda liczba oznacza odpowiednio, średni procent zawartości pierwiastka pomnożony przez współczynnik wg tablicy 1 i zaokrąglony do najbliższej liczby całkowitej liczby dotyczące poszczególnych pierwiastków należy oddzielić kreską poziomą.
• na przykład 55NiCrMoV6-2-2 jest znakiem stali o średnim składzie: 0,55% C, 1,5% Ni, 0,6% Cr, 0,2% Mo i poniżej 0,1% V. Jest to stal narzędziowa do pracy na gorąco).
• podgrupa 3 - stale stopowe (bez stali szybkotnących) zawierające przynajmniej jeden pierwiastek stopowy ≥ 5% - znak składa się z następujących symboli:
1. litery X;
2. liczby będącej 100-krotną wymaganą średnią zawartością węgla. Jeżeli nie jest wymagana zawartość węgla w określonych granicach, wówczas instytucja odpowiedzialna za odpowiednią normę na wyroby powinna określić reprezentatywną wielkość;
3. symboli chemicznych oznaczających składniki stopowe stali. Symbole te porządkuje się w kolejności malejącej zawartości pierwiastków; jeżeli występują identyczne zawartości dwóch lub więcej pierwiastków, wówczas stosuje się porządek alfabetyczny;
4. liczb oznaczających wielkości zawartości pierwiastków stopowych. Każda liczba oznacza odpowiednio, średni procent zawartości pierwiastka pomnożony przez współczynnik wg tablicy nr.1 i zaokrąglony do najbliższej liczby całkowitej. Liczby dotyczące poszczególnych pierwiastków należy oddzielić kreską poziomą.
• na przykład X5CrNiMo 17-12-2 jest znakiem stali o składzie: maks. 0,07% C, 17,5% Cr, 11,6% Ni, 2,25% Mo
• podgrupa 4 - stale szybkotnące - znak składa się z symboli:
1. liter HS;
2. liczb oznaczających procentowe zawartości pierwiastków stopowych w następującym porządku: wolfram – W, molibden - M, wanad – V, kobalt - Co. Każda liczba oznacza średnią zawartość procentową odpowiedniego pierwiastka, zaokrągloną do najbliższej liczby całkowitej; liczby oznaczające zawartości poszczególnych pierwiastków należy oddzielić kreską poziomą.
• na przykład HS 2-9-1-8 jest znakiem stali szybkotnącej o średniej zawartości pierwiastków stopowych: 2% W, 9% Mo, 1% V i 8% Co.
3. zawartość chromu w stalach szybkotnących nie jest podawana, gdyż jest we wszystkich gatunkach tych stali taka sama i wynosi od 4,0 do 4,5%.

Zawartość:

• Ogólna klasyfikacja metali i ich stopów
• Systemy oznaczania metali i ich stopów
• Rodzaje stali i ich zastosowanie
• Grupy materiałowe stali do spawania
• Grupy materiałowe aluminium do spawania